مالکیت معنوی چیست؟

به طور کلی مالکیت معنوی (Intellectual Property) تراوشات ذهنی و ابتکارات انسان می باشد که علاوه بر جنبه معنوی آن دارای ارزش اقتصادی نیز می باشد. به همین خاطر هم در حقوق ملی کشورها و هم در حقوق بین الملل اقداماتی جهت حمایت از آن پیش بینی شده است.در ایران نیز قانون گذاری در مورد مالکیت فکری و معنوی سابقه‌ای طولانی داشته و لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده ی همکاری ثبت اختراع (PCT) درشهریور ۱۳۸۴ هیئت دولت به تصویب رسیده است.

قانون مالکیت معنوی در ایران

حال این پرسش مطرح می شود که قانون مالکیت معنوی در ایران چیست؟ آیا قوانین ایران جایگاهی برای احقاق این حق درنظر گرفته اند یا خیر؟ در این خصوص باید بیان داشت که از دیرباز مسئله ی مالکیت فکری مورد توجه قرار داشته است، «قانون ثبت علائم و اختراعات» مصوب ۱۳۱۰ و آئین‌نامه اصلاحی آن مصوب ۱۳۳۸ به حق مخترع و مالکیت فکری در حوزه صنعت و تجارت می‌پردازند.

پیمان بین‌المللی معروف به « اتحادیه پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی و تجارتی و کشاورزی » مصوب ۱۸۸۳، که ایران در سال ۱۳۳۷ به آن ملحق شده، از دیگر اسناد قانونی ایران در این زمینه‌است.در زمینه حق مؤلف و هنرمند نیز قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ و آئین‌نامه اجرائی آن مصوب ۱۳۵۰ در کنار «قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی» مصوب ۱۳۵۲ از منابع قانونی در حقوق ایران در این زمینه‌ است.تصویب قانـــون حمایت از نشانه های جغرافیایــــی کالا (مصوب ۷/۱۱/۱۳۸۳) و آئین نامه مربوط (مصوب ۱۳۸۴)، از سوی دیگر تصویب قانون  ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی، علائم تجارتی (مصوب ۱۳۸۶) و آئین نامه اجرائی مربوط (مصوب سال ۱۳۸۷) نمونه هایی از تلاش های انجام گرفته برای قانونمند تر کردن مفهوم مالکیت فکری در ایران است.

موضوع دیگری که به نظر می رسد باید با آن آشنا شد نحوه ثبت اختراعات در ایران است، متقاضیان ثبت اختراعات می توانند با مراجعه به سامانه مالکیت معنوی اختراعات به ثبت اختراع بپردازند.برای توضیحی مختصر از فرآیند ثبت اختراع باید بیان داشت ارائه اظهارنامه برای ثبت اختراع تنها بصورت الکترونیک و از طریق ورود به حساب کاربری امکان پذیر است.

مقاله پیشنهادی ما به شما همراهان گرامی: مطالعه مقاله حفظ حریم خصوصی کارکنان در سازمان ها 

مالکیت معنوی

اظهارنامه اختراع

هر اظهارنامه اختراع استوار به مستنداتِ زیر می‌باشد:

• خلاصه توصیف
• توصیف
• ادعانامه
• نقشه فنی (در صورت لزوم)

ضمائم مذکور باید به صورت فایل های جداگانه آماده و ذخیره شوند تا هنگام تنظیم اظهارنامه اختراع بارگذاری گردند.موارد ذکر شده کلیتی از چگونگی ثبت اختراع در سامانه ی مرکز مالکیت معنوی (سامانه ی ثبت اسناد و املاک کشور) بود.

در آخر بحث باید بیان داشت که با توجه به تحولات پیرامون زنگی انسان ها و نقش اینترنت و ابزار های دیجیتال در زندگی حقوق مالکیت معنوی نقشی پر رنگ تر از گذشته به خود گرفته است، نقش غیرقابل انکار حقوق مالکیت فکری در تحوالت صنعتی و تجاری، موجب شده .این موضوعات وارد نظام های حقوقی کشورها شود و حجم قابل توجهی از قوانین ومقررات، به آن اختصاص یابد .

مالکیت صنعتی چیست؟

مالکیت صنعتی شاخه ای از حقوق تجارت است که حقوق غیر مادی ناشی از علایم مشخص کننده .مانند علایم تجاری یا صنعتی و یا خدماتی، اسم تجاری، سمبل یا علامت و مشخصات منشاء کالا را مورد مطالعه قرار داده و به حقوق حاصل از خلاقیت و نوآوری از قبیل ورقه های اختراع، گواهی اشیاء مصرفی و بالاخره به اشکال، ترسیمات و مسایل راجع به رقابت نامشروع و سوء استفاده از حقوق مالکیت صنعتی می پردازد.

امروزه مالکیت صنعتی، چه در حقوق داخلی و چه در سطح بین المللی، به علت الزامات بازرگانی بین المللی و روابط اقتصادی کشورها با یکدیگر، مورد حمایت جدی قرار گرفته و به افراد خلاق این امکان را می دهد تا به طور انحصاری از علامت یا اختراع خود استفاده کند.و فرد متجاوز به حقوق خود را از طریق حقوقی یا جزایی تحت تعقیب قانونی قرار دهد.

از جمله موضوعاتی که در حوزه مالکیت صنعتی قرار می گیرد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اسم تجاری: در بیشتر مواقع تجار برای معرفی بنگاه یا شرکت خود یک اسم تجاری انتخاب می کنند که به اعتبار این اسم تجاری معامله صورت می گیرد.سایر اشخاص حق استفاده از این اسم تجاری را در شرکت ها و محصولات خود ندارند حتی اگر آن اسم با نام خانوادگی اش یکی باشد.

علائم تجاری: هر علامتی اعم از نقش، تصویر، رقم، حروف و … که برای امتیاز و تشخیص یک محصول مورد استفاده قرار می گیرد علامت تجاری نام دارد. برای ثبت علامت تجاری باید اظهارنامه ای به اداره ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی تسلیم گردد. این ثبت از سوی اشخاص ذینفع مذکور در ماده قانون ثبت علائم تجاری قابل اعتراض می باشد. مدت اعتبار ثبت 10 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه می باشد. علامت تجاری قابل نقل و انتقال است و این انتقال تنها پس از ثبت در مقابل اشخاص ثالث معتبر می باشد.

ورقه اختراع (حق اختراع): حق اختراع عبارت است از حق انحصاری که مخترع برای مدتی محدودی برای استفاده انحصاری از اختراع خود دارد و ورقه اختراع نیز سند این حق می باشد.در حقیقت، این گواهینامه نوعی سند است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر می کند و دارنده آن می تواند از حقوق انحصاری بهره مند شود. برای استفاده از این حق بهره برداری انحصاری، اختراع باید مطابق مقررات به ثبت برسد.

به طور کلی می توان گفت هر اختراعی ۲ حق را برای مخترع به وجود می آورد: یکی حق اخلاقی که همیشه باقی می ماند و دیگری حق مادی آن که محدود است و در قانون بر حسب تقاضای مخترع ۵ ، ۱۰ ، ۱۵ یا ۲۰ سال می باشد.

مالکیت معنوی

مالکیت ادبی و هنری چیست؟

حقوق مالکیت ادبی و هنری در مالکیت معنوی عبارت است از مجموعه حقوقی که قانون برای پدید آورنده نسبت به اثر او می شناسد و بهره برداری انحصاری از اثر را برای مدت محدودی برای پدید آورنده و پس از مرگ او برای وراثش ایجاد می نماید. جهت به دست آوردن این حقوق، اثر باید نخستین بار در ایران چاپ، پخش، نشر یا اجرا شده و قبلاَ در هیچ کشوری چاپ، نشر، پخش و اجرا نشده باشد.

قوانین داخلی

• قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
• قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای
• قانون ثبت اختراعات‌، طرح‌های صنعتی ‌و علایم تجاری
• قانون جرایم رایانه‌ای
• قانون تجارت الکترونیکی
• قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
• قانون اصلاح ماده (۱۲) قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸
• مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
• لایحه قانونی تشکیل شورای‌عالی انفورماتیک کشور
• قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
• قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
• قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری در ثبت اختراعات

آیین‌نامه ‌ها

آیین نامه اجرایی ماده ۲۱ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان
آیین‌نامه اجرایی مواد (۲) و (۱۷) قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
آیین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری (اصلاحی ۱۳۹۲.۸.۱۱)
فهرست مصادیق محتوای مجرمانه موضوع ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای
آیین‌نامه اجرایی ماده (۳۲) قانون تجارت الکترونیکی (گواهی الکترونیکی)
آیین‌نامه‌ اجرایی‌ ماده‌ (۴۸) قانون‌ تجارت‌ الکترونیکی
آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
آیین‌نامه ساماندهی فعالیت پایگاه‌های اطلاع رسانی (سایت‌های) اینترنتی ایرانی
آیین‌نامه ساماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی دیجیتال
آئین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به‌منظور گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور

جرائم علیه مالکیت معنوی :

تخلفات وتجاوزات یا جرائم علیه مالکیت معنوی از نظر نوع تخلف به دو گروه قابل تقسیم است

1)      تجاوز به حقوق مادی مالکیت معنوی

2)      تجاوز به حقوق معنوی مالکیت معنوی

گروه اول  به اعمال خلاف قانون که سبب ورود ضرر و زیان مادی به پدیدآورنده اثر فکری خواهد شد. با توجه به مواد 23 و24 قانون حمایت و مواد 7 و8 قانون ترجمه ومواد 1 و13 قانون حمایت از حقوق نرم افزارهای رایانه ای اعمال علیه حقوق مادی به تقسیم ذیل قابل بررسی است :

1)      نشر یا پخش یا عرضه تمام یا قسمتی از اثر فکری دیگران که مورد حمایت قانون است به نام خود

2)   نسخه برداری ، ضبط یا تکثیر آثار صوتی و تصویری که بر روی صفحه یا نوار یا هر وسیله ای مانند CD یا فلاپی بدون اجازه صاحبان حق برای فروش

3)      نسخه برداری ، ضبط و تکثیر برنامه ، رادیویی ، تلویزیون بدون اخذ مجوز

4)   سرقت ادبی ، نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل.توجه ای از آثار و نوشته دیگران که خود یا به غیر ولو به صورت ترجمه

با توجه به مواد 17 ، 18 ،19 و 20 قانون حمایت حقوق مؤلفان وماده 1 قانون ترجمه و تکثیر کتب ومواد 3 و13 قانون نرم افزارهای رایانه ای اعمال زیر به منظور حفظ حقوق معنوی پدیدآورنده اثر فکری ممنوع و دارای ضمانت اجرای کیفری است

1)   به کار بردن نام و عنوان ونشانه ی ویژه ای که معرف اثر فکری مورد حمایت قانون است. برای اثر و آفرینه ی متعلق به شخص دیگری از همان نوع یا مانند آن

2)      عدم ذکر نام پدیدآورنده اثر در روی نسخه اصلی یا نسخه چاپ وتکثیر شده به وسیله انتقال گیرنده

3)      هر گونه تغییر در اثر مورد حمایت و نشر آن بدون موافقت و اجازه پدیدآورنده اثر

مالکیت معنوی

مجازات ها نیز برحسب نوع تخلف به دو دسته تقسیم می شود :

1 – مجازات تجاوز به حقوق مادی :

مجازات تجاوز به حقوق مادی مؤلفان و مصنفان و هنر مندان و مترجمان در 23 و24 قانون حمایت مؤلفان وماذه 7 قانون ترجمه و مواد 1 و 13 قانون نرم افزارهای رایانه ای پیش بینی شده

ماده 23 « هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه ویا عالماً یا عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده. اثر منتشر یا عرضه کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد »

ماده 24 « هرکس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ یا پخش کند به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد »

2 – مجازات تجاوز به حقوق معنوی :

طبق ماده 3 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای اگر کسی نام یا عنوان یا نشانه ی ویژه ای که معرف نرم افزار مورد حمایت قانون می باشد را برای نرم افزار دیگری از همان نوع به کار برد به نحوی که ایجاد شبهه شود برابر ماده  13 همین قانون به حبس از نود و یک روز تاشش ماه و جزای نقدی است ده تا پنجاه میلیون ريال محکوم می شود .

خصوصیات جرائم و مجازات ها :

1)   قابل گذشت بودن بزه ارتکابی : جرائم و مجازات های مقرر در قانون حمایت جنبه عمومی ندارد. لذا از جمله تخلفات و جرائم قابل گذشت می باشد .

2)   تعقیب بزهکار نیاز به شکایت خصوصی دارد : ممکن است متخلف علاوه بر محکومیت کیفری در صورت مطالبه مدعی خصوصی به پرداخت. ضرر و زیان مادی و معنوی وارده به متضرر نیز محکوم گردد.

نکته قابل ذکر در این گونه جرائم قابلیت آگهی مفاد حکم محکومیت در روزنامه ها است . با توجه به اهمیت موضوع و نظر به این که در اثر تخلف به حیثیت و اعتبار پدیدآورنده.لطمه وارد میشود. انتشار حکم محکومیت محکومٌ علیه در مطبوعات به منظور اعاده حیثیت و تأمین اعتبار معنوی صاحبان حق کاملاً ضرورت دارد.  به همین دلیل قانون به محکوم له حق داده .که از دادگاه صادر کننده حکم قطعی در خواست کند. که مفاد حکم به هزینه وی در روزنامه ها آگهی شود .

کلام پایانی

در پایان نکته قابل توجه و قابل ذکر این است که امری محال می باشد که یک جامعه در رکود یا حالت توقف بماند. ولی روند تحریک یک جامعه بستگی به نحوه  بارور شدن افکار مردم و رشد استعدادهای. نهفته افرادی دارد .که در آن جامعه زندگی می کنند و زمانی استعدادها ی جامعه تحریک می شود که جامعه. به آسایش و آرامش مادی و معنوی برسد و این امر محال است.  مگر اینکه با فقر فرهنگی و اقتصادی آن جامعه مبارزه جدی و منطقی شود . بنابراین هر جامعه ای متحول خواهد شد مشروط بر این که مردم آن جامعه متحول شوند .

مهشاد لازمی