قراردادهای تجاری: معرفی انواع قرارداد تجاری

قرار داد ها انواع مختلفی دارند و برای تقسیم‌بندی قراردادهای تجاری و بازرگانی، معیار و روش مشخصی وجود ندارد و مذاکره‌کنندگان و بازرگانان، بر سر یک دسته‌بندی مشخص، متفق‌القول نیستند.

ضمن این‌که تعریف چارچوب و کلیت قراردادها هم، چندان صُلب و قطعی نیست. مثلاً ممکن است قراردادی را ببینید که ترکیبی از لیسانس و انتقال تکنولوژی است و در حالی که یک کارشناس ترجیح می‌دهد‌ آن را در گروه قراردادهای انتقال تکنولوژی دسته‌بندی کند، کارشناس دیگری همان قرارداد را زیرمجموعه‌ی قراردادهای لیسانس در نظر بگیرد.

تعریف قراردادهای تجاری

قرارداد تجاری یک سند الزام آوری است که به موجب آن طرفین قرارداد، خود را متعهد به فعل و یا ترک فعل می‌نماید و در چارچوب قانون تجارت برای کسب‌وکارها و سازمان‌ها به عنوان یک امر حیاتی مورد استفاده قرار میگیرد. اگر یک طرف برخلاف توافقات درج شده در قرارداد عمل کند، ناقض قرارداد تلقی میشود.

قراردادهای تجاری که به درستی تنظیم نشده اند، می توانند به راحتی توافق مندرج در داخل آن را تضعیف نمایند. بنابراین بسیار مهم است که قراردادهای تجاری توسط یک وکیل تنظیم شود تا از این نقاط ضعف، قبل از امضا جلوگیری شود.

انواع قراردادهای تجاری

قراردادهای فروش

قراردادهای فروش را می‌توان قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نمونه قراردادهای بازرگانی دانست.

قراردادهایی که در آن یک طرف، کالا یا هر نوعی از داشته و دارایی خود را در ازاء دریافت پول یا کالایی دیگر و با رعایت مجموعه‌ای از شرایط (از زمان پرداخت تا نحوه‌ی پرداخت و شیوه‌ی تقسیم ریسک‌ و موارد دیگر) به طرف دوم واگذار می‌کند.

شاید بسیاری از ما، کارهای بزرگ بازرگانی بین المللی برای خرید و فروش و حمل و نقل کالا، از کشوری به کشور دیگر انجام نداده باشیم؛ اما نباید فراموش کنیم که قرارداد فروش خودرو یا خانه هم – که بیشتر ما در یکی از دو طرف آن‌ها حضور داشته‌ایم – نمونه‌هایی از همین قراردادهای فروش محسوب می‌شوند.

مقاله پیشنهادی ما به شما همراهان گرامی: مطالعه مقاله نمایندگی های تجاری و استراتژ ی هایی برای انتخاب و مدیریت

قراردادهای خدمات

قراردادهای خدمات هم، شکل پرکاربرد دیگری از قراردادهای تجاری محسوب می‌شوند. قراردادهایی که در آن‌ها کالایی رد و بدل نمی‌شود (یا اگر می‌شود، در حاشیه است) و اصل موضوع قرارداد، روی ارائه‌ی خدمات توسط یکی از طرفین به طرف دیگر متمرکز است.

قراردادهای خدمات از این جهت در قالب یک سرفصل مجزا مورد بحث قرار می‌گیرند. که سنجش عملکرد در این قراردادها و نیز مفاد مربوط به تعهد خدمت‌دهنده، با تعهداتی که معمولاً‌ فروشندگان کالا ارائه می‌دهند، متفاوت است.

قراردادهای تدارکات

قراردادهای تدارکات شباهت‌های بسیاری به قراردادهای خرید دارند؛ اما ماهیت تأمین‌کننده و تعهدات او متفاوت است.

از جمله این‌که تأمین‌کننده قرار نیست الزاماً فروشنده باشد؛ بلکه می‌تواند مواد اولیه، تجهیزات و ملزومات را از مجموعه‌ی دیگری تهیه کرده و در مقابل، کارمزد دریافت کند.

هم‌چنین کسانی که وارد حوزه‌ی قراردادهای تدارک می‌شوند، ممکن است در قالب زیرمجموعه‌ای از پروژه‌های سازمانی فعالیت کنند و در رعایت مهلت‌های زمانی، استانداردها و جریمه‌های متفاوتی برای عملکرد نامطلوب آن‌ها تعریف و اعمال شود.

قراردادهای تأمین مالی

قراردادهای تأمین مالی یکی دیگر از قراردادهای مهم هستند که در کسب و کارها مورد توجه قرار می‌گیرند.

اگر با این نوع قراردادها ناآشنا باشید، ممکن است فکر کنید که بیشتر این قراردادها میان بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه‌پذیر منعقد می‌شوند. در حالی که قراردادهای تأمین مالی بسیار متنوعند و تنظیم هر یک از آن‌ها نکات و ظرایف خاص خود را دارد. کافی است به نمونه‌های زیر فکر کنید:

• تأمین مالی پروژه‌های توسعه کسب و کار
• تأمین مالی  استارت آپ ها
• تأمین مالی برای اجرای یک قرارداد
• تأمین مالی کسب و کار زیرمجموعه‌ی یک  هلدینگ توسط یکی دیگر از زیرمجموعه‌های هلدینگ.
• تأمین مالی به شرط خرید بخشی از محصول (یا منحصراً در برابر خرید محصول)

قراردادهای پیمانکاری

ساده‌ترین تعریف قراردادهای پیمانکاری این است که بگوییم در این قراردادها، اجرای یک پروژه از سوی کارفرما به پیمانکار واگذار می‌شود. به عبارت دیگر، موضوع قرارداد، واگذاری اجرای پروژه است.

این قراردادها، هم از نظر حجم و هم از نظر موضوع، بسیار متنوعند و از طراحی و اجرای یک وب‌سایت تا اکتشاف و بهره‌برداری از یک میدان نفتی را در برمی‌گیرند.

معمولاً قراردادهای پیمانکاری فازهای متعدد دارند و تعهدات متفاوتی برای طرفین در هر یک از این فازها تعریف می‌شود. هم‌چنین از آن‌جا که موضوع قرارداد با اجرا گره خورده و پیچیدگی‌های فراوان دارد، معمولاً ادعا کردن (Claiming) و پاسخ‌گویی به ادعا و مدیریت ادعا و به طور کلی، مدیریت تعارض در این قراردادها جایگاه ویژه‌ای دارد.

قراردادهای ‌BOT (ساخت، بهره‌برداری، واگذاری)

در قراردادهای BOT کارفرما پروژه‌ای را به طرف دوم واگذار می‌کند و به‌ جای پرداخت پول، به او اجازه می‌دهد که پس از راه‌اندازی پروژه، مدتی از آن بهره‌برداری کرده و از منافع مالی آن بهره‌مند شود. پس از گذشت این مدت مشخص، پروژه به کارفرما تحویل داده می‌شود.

به عنوان مثال، فرض کنید شهرداری می‌خواهد یک شهربازی در یکی از مناطق شهر راه‌اندازی کند. اما به علت محدودیت بودجه با شرکتی به توافق می‌رسد که این شهربازی را تأسیس کرده و ۵ سال بهره‌برداری از آن را برعهده بگیرد. در این پنج‌سال، همه‌ی درآمد شهربازی متعلق به شرکتِ سازنده خواهد بود و هزینه‌ی پروژه و سود شرکت از این راه تأمین می‌شود. سپس شهربازی به طور کامل به شهرداری واگذار می‌شود.

قراردادهای BOT را از یک منظر می‌توان  قرارد پیمانکاری دانست؛ چون پروژه‌ای تعریف شده و اجرای آن به طرف دوم واگذار شده است.

اما از سوی دیگر می‌توان آن‌ها را  قراداد تامین مالی  هم در نظر گرفت. چون کارفرما از این طریق، هزینه‌های اجرای پروژه‌ی خود را تأمین می‌کند.

قراردادهای ‌برونسپاری

ویژگی مهم قراردادهای برونسپاری این است که یک فرآیند و نه یک پروژه به طرف قرارداد واگذار می‌شود. می‌دانیم که مهم‌ترین ویژگی پروژه این است که آغاز و پایان دارد؛ اما فرایند، فعالیتی پیوسته و دائمی است.

وقتی پروژه‌ی ساخت یک واحد مسکونی را به شرکتی واگذار می‌کنیم، با پایان ساخت واحد مسکونی، پروژه (و قراردادبه پایان می‌رسد.

اما در قرارداد برون سپاری، اجرای دائمی یک فرایند – که می‌توانست درون سازمان انجام شود – با ملاحظات استراتژیک به بیرون مجموعه واگذار می‌شود.

قراردادهای ‌فرنچایز

قراردادهای فرنچایز در فضای کارآفرینی و توسعه کسب و کار مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در این قراردادها، فرنچایزر (صاحب امتیاز فرنچایز) یک مدل کسب و کار را با جزئیات کامل طراحی کرده و احتمالاً نمونه‌هایی از آن را اجرا کرده است.

دیگران که اجرای موفق آن مدل را می‌بینند و ایده‌ی کسب و کار را می‌پسندند، حقِ پیاده‌سازی همان مدل و استفاده از برند فرنچایزر را برای مدت مشخص از او خریداری می‌کنند.

قراردادهای ‌لیسانس (لایسنس)

در مورد قراردادهای لیسانس، به طور خلاصه (و غیردقیق) می‌توان گفت که از این قراردادها، برای اجاره دادن دارایی‌های فکری و نامشهود شرکت‌ها استفاده می‌شود.

فرض کنید برند یک شرکت در بازار شناخته‌شده است یا این شرکت، دانش فنی تولید یک محصول ویژه را در اختیار دارد.

هر دو موردی که مطرح شد (برند، دانش فنی)‌ از جنس دارایی‌های فکری و نامشهود هستند. اگر این شرکت به مجموعه‌ی دیگری اجازه دهد که برای مدت مشخص، از برند یا دانش فنی آن‌ها استفاده کند، به قراردادی که در این میان امضا می‌شود، قرارداد لیسانس یا لایسنس می‌گویند.

قراردادهای ‌نمایندگی

قراردادهای نمایندگی را می‌توان یکی از متنوع‌ترین انواع قراردادهای تجاری دانست.

در این قراردادها یک سازمان، یک شخص حقوقی را به عنوان نماینده‌ی خود برای انجام مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در یک بازار یا ناحیه‌ی جغرافیایی مشخص برمی‌گزیند.

قراردادهای نمایندگی می‌توانند در زمینه‌ی فروش، خدمات پس از فروش، پخش و توزیع، ارائه‌ی خدمات و فعالیت‌های متنوع دیگر باشند.

هم‌چنین این قراردادها می‌توانند به شکل انحصاری یا غیرانحصاری منعقد شوند.

چه قانون و اصولی بر قراردادهای تجاری حاکم است؟

قراردادهای تجاری تابع قوعد و قوانین مختلفی می‌باشند که از همه آن‌ها مهمتر قانون مدنی و قانون تجارت است که به کلیات و  قواعد عمومی پرداخته اند. با توجه به نوع قرارداد و موضوع آن، قوانین خاص بسیاری نیز میتواند بر قراردادهای تجاری حاکم باشد. یکی دیگر از منابع قراردادهای تجاری که بسیار مورد استفاده قرار میگیرد، عرف تجاری است که آن ها تابع موضوع حاکم بر قرارداد است.

اصول نگارش قراردادهای تجاری

• عنوان

  لازم است که عنوان قرارداد تجاری در همان ابتدا قید شود.

• طرفین
  در قسمت دوم می بایست مشخصات کامل هر کدام از طرفین قرارداد، همراه باشماره ملی، شماره تماس، آدرس دقیق محل سکونت و محل کار و غیره ثبت گردد. اگر فردی به عنوان وکیل یا نماینده طرفین در قرارداد حضور دارد، مشخصات او نیز می بایست به طور کامل قید شود.
• موضوع قرارداد
  در این بند ماهیت تعهدی که هر کدام از طرفین قرارداد یا یکی از آن ها میبایست انجام دهد قید می گردد. موضوع می بایست همراه با جزییات به صورت دقیق بیان شود.
• مدت قرارداد
  مدت زمان شروع و پایان تعهد در یک قرارداد قانونی می بایست به صورت کامل قید گردد.
• مبلغ قرارداد
  مبلغ مورد توافق طرفین برای انجام موضوع قرارداد می بایست در این قسمت درج گردد.
• نحوه محاسبه و پرداخت هزینه
  چگونگی محاسبه و نوع پرداخت و دریافت مبلغ قید شده در قسمت مبلغ قرارداد می بایست در این قسمت مشخص گردد.

• نمایندگی و ضمانت نامه
• شروط و تعهدات طرفین
  در این قسمت به صورت توافقی میبایست تعهدات هر دو طرف قرارداد در بندهای جداگانه مشخص و قید گردد.
• شرایط فسخ قرارداد

• اختلافات ومرجع حل اختلاف

به منظور تفسیر قرارداد و یا زمانی که یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند و یا اختلافاتی بین آن‌ها به هر دلیلی اتفاق بیفتد که با گفتگو و مذاکره به نتیجه نرسند، طرفین میتوانند به موجب این بند، یک شخص را به عنوان مرجع رسیدگی به این موضوعات برای خود انتخب نموده تا بتواند هنگام بروز آن به وی مراجعه کنند.

• زبان قرارداد

نوع زبان تحریر قرارداد می بایست در این قسمت ذکر شود، همچنین اگر متن به بیش از یک زبان نوشته شده باشد، باید قید شود که در صورت بروز اختلاف، موارد نوشته شده در آن با کدام زبان تعبیر و تفسیر شود.

مهشاد لازمی